Fjörunytjar
Sumir hafa marga fjöruna sopið
Um aldir hafa söl og stórþari verið mikilvæg fæða sem var nýtt með margvíslegum hætti, til dæmis í grauta og til að drýgja brauð. Nú eru menn aftur farnir að nýta söl ásamt öðrum sjávargróðri og almenningur farinn að gera sér betur grein fyrir hollustu þeirra, sérstöðu og möguleikum í matargerð. Í dag er m.a. verið að framleiða söl sem snakk og sem krydd í mat. Stórþari gefur kraft í grænmetis- og kjötsúpur og er góður í ýmsa pottrétti. Hann er kallaður kelp á ensku en kombu á japönsku þar sem hann er mikið notaður. Kíktu á nýja vefsjá um hvar matþörunga er að finna á Íslandi. Hér er ennfremur greining Sjávarklasans (mars 2020) á tækifæri í þaraskógum við Ísland
Í heimildum má finna margvíslegar upplýsingar um það hvernig þjóðin hefur nýtt sjávargróður til mann- og skepnueldis og sem áburð á tún og akra. Margt bendir til að sú vitneskja sé komin frá Írlandi. Á 14. og 15. öld eru heimildir um notkun á marinkjarna og fjörugrösum til að þykkja grauta. Frá 17. öld eru skráðar heimildir um meira en 200 nytjajarðir með sölvum á sunnan- og vestanverðu landinu.
Víða er fjallað um fjörunytjar í fornum heimildum. Í lögbókinni Grágás er nefndur réttur manna til að éta og taka þörunga í annarra manna landi, og í Egils sögu er minnisstæð frásögnin þegar Þorgerður dóttir Egils Skallagrímssonar, leggst hjá föður sínum sem ætlar að svelta sig í hel, harmþrunginn yfir sonarmissi. Hún byrjar að tyggja söl og býður honum að bragða. Sölin vöktu upp þorsta og var honum færð mjólk. Þar með var úti um áform hans. Þess í stað orti hann Sonatorrek
Nú er svo komið að ýmsar þjóðir eru farnar að gera sér grein fyrir hollustu og nýtingarmöguleikum á þörungum. Íslendingar eru ekki eftirbátar annarra í þeim efnum. Mörg spennandi verkefni eru í gangi þar sem þörungar geta nýst í framleiðslu á fæðubótarefnum, snyrtivörum og í matvælaiðnaði.
Þegar sjávarflóran er skoðuð vekur athygli hversu mikill fjölbreytileikinn er. Um 30 tegundir þörunga sem vaxa við Íslandsstrendur eru skilgreindir sem ætiþörungar.
Aðgengilegustu nytjafjörurnar eru á Suður- og Vesturlandi. Skýringin er sú, að þar munar mestu á flóði og fjöru, allt að 4 metrum á stórstreymisfjöru. Þar vaxa einnig fjörugrös, sem finnast ekki á Norður- og Austurlandi, og purpurahimna vex þar í meira magni en annars staðar. Best er að safna þörungum síðsumars á stórstreymisfjöru, þá er næringargildið í hámarki. Söl vaxa á klöppum og steinum neðst í fjörunni þar sem brimið er mest. Við tínslu þarf að klípa eða klippa þörunginn í sundur rétt fyrir ofan festinguna við klettinn eða steininn, svo hann geti haldið áfram að vaxa. Blöðru- og klóþang má finna á steinum sem standa upp úr á fjöru.
Maríusvuntur og purpurahimnur má stundum finna útflattar í sandinum, fastar á litlum steinum. Aðra þörunga sem vaxa dýpra í hafinu, t.d. beltisþara, má stundum finna í fjörunni eftir vindasama daga. Þá hefur undiraldan verið það mikil að hún hefur slitið upp gróðurinn. Ekki taka þörunga sem hafa legið einhverja daga í fjörunni. Þá má hins vegar nýta með því að sjóða þá niður í kröftugan áburð til að vökva matjurtirnar.
Beltisþara (selt sem Sweet Kelp eða Royal Kombu) og hrossa-þara (selt sem Kelp eða Atlantic Kombu) er gott að nýta til að bragðstyrkja ýmiss konar soð og súpur. Þeir ásamt öðrum þörungum ljá matargerðinni hið eftirsótta „umami“-bragð eða það sem hefur verið skilgreint sem fimmta bragðið. Beltisþara má djúpsteikja. Þá er honum er velt rökum upp úr hveiti og kryddi áður en hann er steiktur.
Söl og fjörugrös skiptu áður fyrr miklu máli í fæðu Skaftfellinga. Sölin voru soðin í mjólk ásamt rófum og ýmist snædd í morgunmat eða til nónverðar. Þá voru söl söxuð í grauta og brauð, til helminga á móti mjöli. Fjörugrösin voru lögð í bleyti í ósalt vatn og síðan söxuð og soðin í límkenndan graut, ýmist úr vatni eða sýru eða úr mjólk og mjöli, þeir sem betur máttu sín, og etin með rjóma út á. Eða líka að grauturinn var látinn kólna í trogi, þar sem hann hljóp í hellu. Hún var skorin í bita sem síðan voru látnir í súr eða etnir með súrmjólk. Þá tíðkaðist líka að hella soðnu fjörugrasamauki ofan í skyrtunnu þar sem það hljóp í skjöld ofan á skyrinu, hlífði því og var síðan etin með því. Í dag nýtir matvælaiðnaðurinn sér hleypiefnið úr fjörugrösum.
Söl er hægt að nota í allt sem ykkur dettur í hug, t.d. söxuð út í salöt, til að sáldra yfir ýmsa kjöt- og fiskrétti, og út í baksturinn. Rökum sölvum er hægt að velta upp úr nokkrum dropum af ólívuolíu, kryddi og sojasósu og þurrka í ofni við 160˚C þar til þau eru orðin brakandi stökk. Ferska maríusvuntu og purpurahimnu er hægt að saxa gróft niður í eggjakökur eða nota ferskar eða þurrristaðar sem meðlæti með kjöti og fiski. Þeir sem hafa áhuga á að nota fjörugrös þá þarf að sjóða þau í 20–30 mínútur og sigta frá. Hér áður og fyrr þóttu fjörugrös góð við kveisu en þau eru sérlega rík af A-vítamíni, joði og próteinum. Þurrkuð og fínsöxuð fjörugrös eru notuð við bjórgerð. Þá eru þau sett út í bjórinn í lok suðu-tímans. Fyrir vikið verður hann tærari. Hér er myndband um matreiðslu með þara.
Á Íslandi er starfrækt þörungaverksmiðja í Reykhólasveit. Verksmiðjan nýtir þörungagróður á grunnsævi Breiðafjarðar og jarðhitann til að þurrka þang- og þaramjöl og er framleiðslan lífrænt vottuð. Þangið er skorið með fljótandi slátturvélum og flutt í netum til verksmiðjunnar.